François-Domenica Bréda, e mohiotia ana i raro i te ingoa o Toussaint-Louverture (1743-1803). Ko tetahi o nga ingoa rongonui o te hurihanga Haitian me te pango tuatahi i tu hei kawana mo te koroni. I whanau ia hei pononga i te tau 1743 i te koroni French o Saint Domingue.
Ko ia tetahi o nga waahanga nohinohi o nga pononga ki nga rangatira o te tangata, a, he kaimahi ano ia hei kaimahi. Ko tana kaiako, ko te Kaute o Breda, i tino akiaki ia ia ki te ako ki te panui me te tuhituhi. Katahi ka whanake tona ngakau ki nga pukapuka. Ko ana panuitanga he mea nui ki tona ao toorangapu.
I tukuna a Toussaint mai i te pononga mai i te 33 tau te pakeke. Ko nga rekoata a te Koroni i tuhi ki a ia i waenga i nga rangatira whenua me nga pononga. Ko te French Revolution o te tau 1789 i tino kaha te mahi i Saint Domingue. I pakaru ake he pakanga taangata i te tau 1790 i te wa i tono ai nga mangumangu koreutu, i noho tangata hei Wiwi, kia tono te Whakapuakanga o nga Tika Tangata. I te Akuhata 22, 1791, ko Toussaint tetahi o nga tino kaiwhakarite i te whakakeke pononga, e mohiotia ana ko te Haitian Revolution. Ko te pononga anake i wikitoria i te hitori.
I te 1793, i tukuna e nga maangai o te kawanatanga hurihuri i Paris te herekore ki nga pononga i uru atu ki ta raatau pakanga ki nga whakaeke a iwi ke, me etahi atu whakahee-whakahee. Na reira ko te ture hurihuri o Paris ka whakatuturutia i te tau e whai ake nei te whakakore i te mahi pononga i nga rohe katoa o Parani. Ma tenei e whakatau a Toussaint kia uru atu ki te ope taua Wiwi i reira tana wikitoria rangatira ka wikitoria ki nga ope Ingarihi me Paniora.
Ko te Rangatira o te motu, kaore a Toussaint e hiahia ki te turaki i te kaawanatanga o Paris ka whakahaere i a Santo Domingo hei hinonga motuhake. I te tau 1801, ko ia te putake o te Ture e whakatuu ana i te mana motuhake o te moutere, a, ka waiho ia hei kawana mo te ao katoa. Kua whakakorehia te pononga me te whanaketanga o te hapori tuuturu he tokorima, he ma, he mulattoe e panuitia ana.
Kua whai mana a ia ki Parani, kua hiahia a Napoleon Bonaparte ki nga maara whai hua o nga koroni Karipiana. I whakatauhia e ia te ope hoia i te tau 1802 me te whakaaro kia whakapumautia ano te rangatiratanga o France me te mahi pononga. I mauheretia a Toussaint ka whakahekea atu ki Parani: i mauheretia ki Fort de Joux, i mate ia i te 7 o Aperira 1803.
I noho tonu te moutere i etahi marama i raro i te tari a Parani engari ko nga hoia French i hinga i te ringa me te mate tae noa ki te hoatutanga ki te ope taua whenua i te marama o Noema 1803. I te Hanuere 1, 1804, ka riro te koroni ko te republik pango tuatahi i raro i te ingoa o Haiti.
